اخبار
چالشها و راهکارهای تولید اقتصادی و استاندارد گیاهاندارویی در ایران |
|
| گروه خبر: عمومی | ۲۴ آبان ۱۳۹۳ |
دکتر فرزاد نجفی عضو هیات علمی گروه مهندسی کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی تهران به نقل از مستند مکتوب دومین جشنواره گیاهان دارویی، فرآورده های طبیعی و طب سنتی ایران – 7 تا 10 مهرماه 1393 (به کوشش تیم پژوهشی شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی) مقدمه امروزه استفاده از گیاهان دارویی و معطر به دلیل گرایش مجدد انسان به طبیعت و محصولات طبیعی، اثرات جانبی مواد سنتزی و نیز کشف داروهای جدید از ترکیبات طبیعی که دارای ساختارهای پیچیده شیمیایی و غیر قابل سنتز می باشند، رشد بسیار بالایی داشته است. توجه و گرایش به محصولات طبیعی منجر به توسعه استفاده صنایع مختلف غذایی، دارویی و آرایشی بهداشتی از گیاهان دارویی و معطر و سایر ترکیبات طبیعی در محصولات خود شد که در نهایت منجر به ایجاد بازار بزرگی برای این گیاهان شده است به طوریکه طبق آمار اتحادیه اروپا از رشدی در حدود 20 درصد در سال برخوردار بوده است.توسعه تولید محصولات با منشا مواد طبیعی منجر به ایجاد نیاز شدید به مواد اولیه این گیاهان در دنیا شده است. با وجود اینکه هنوز هم 90 درصد این نیاز از منابع طبیعی تامین می شود اما این منابع دیگر تامین کننده نیاز روزافزون صنایع دارویی و غذایی که در مقادیر زیاد با استانداردهای کیفی بالا و قیمت مناسب و در زمان خاص را دارند، نمی باشند و اکثر منابع طبیعی و رویشگاه های این گیاهان نیز از بین رفته یا در معرض خطر تخریب می باشند.لذا کشت گیاهان دارویی و ورود آنها به سیستم های زراعی تولید که امکان تولید مواد اولیه در حجم انبوه و مطابق با استاندارد مورد نیاز صنایع را دارد، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شده است. سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشورهای مختلف از روند رو به رشدی برخوردار بوده است که نشان دهنده رشد این صنعت می باشد. به طوریکه در چین سطح زیر کشت گیاهان دارویی از 153000 هکتار در سال 1990 به 827000 هکتار در سال 2001، در ایالات متحده آمریکا از 200000 هکتار در سال 1990 به 622000 هکتار در سال 2001 و در کانادا نیز از 40000 هکتار به 347000 هکتار در خلال همین سال ها افزایش داشته است. سطح زیر کشت گیاهان دارویی در اتحادیه اروپا حدود 100000 هکتار می باشد که 4700 هکتار آن تحت پوشش کشت ارگانیک می باشد و در حدود 21000 تولید کننده گیاهان دارویی مشغول به کار می باشند.ایران در زمینه گیاهان دارویی دارای پتانسیل های خاص بوده که کمتر مورد توجه و استفاده مناسب قرار گرفته است. تنوع گونه های دارویی دارای ترکیبات ارزشمند، گیاهان دارای ارزش اقتصادی بالا مانند زعفران و گل محمدی، تنوع اقلیمی برای تولید انواع گونه های دارویی، نیروی انسانی و منابع انرژی ارزان از پتانسیل های مهم این کشور جهت توسعه کشت و صنایع مرتبط با گیاهان دارویی می باشد. چالش های متعددی در مسیر توسعه کشت و صنعت گیاهان دارویی وجود دارد که با شناخت دقیق این چالش ها و رفع آنها می توان به سمت توسعه این صنعت در کشور حرکت نمود. برخی از چالش های موجود در بخش کشاورزی گیاهان دارویی به شرح ذیل می باشند:
نگاهی به چالش های موجود نشان دهنده این است که برنامه ریزی منسجمی برای استفاده از پتانسیل های موجود کشور و رفع چالش ها تاکنون وجود نداشته است و با وجود حرکت های مناسبی که در سال های اخیر در کشور در زمینه حمایت و توسعه از این صنعت شکل گرفته اما تا زمانی که این حمایت ها طبق استراتژی مشخصی در کشور پیگیری نشود، حصول به نتایج مناسب بسیار مشکل خواهد بود. تنها راه ورود محصولات ایرانی به بازارهای خارجی و بین المللی چه به صورت مواد خام و چه محصولات فرآوری شده نیازمند استاندارد کردن این محصولات بر اساس نیازهای جهانی می باشد. در صورتیکه تولید کننده ایرانی نتواند محصولی با استانداردهای جهانی تولید کند، از گردونه رقابت شدید در بازارهای بین المللی حذف خواهد شد. تولید مواد اولیه استاندارد اولین قدم و بنیان حرکت های بعدی در صنعت گیاهان دارویی و ادویه ای می باشد. گام های لازم در این زمینه شامل:
استانداردهای تولید زراعی و جمع آوری بهینه گیاهان دارویی و معطر در سال 2003 میلادی توسط سازمان بهداشت جهانی تدوین شد تا کشورهای تولیدکننده گیاهان دارویی بر اساس شرایط بومی خود اقدام به تدوین استاندارد مذکور و اجرای آن در کشور نمایند. با توجه به اینکه این استاندارد برای شرکت های بین المللی خریدار از اهمیت بالایی برخوردار است و به عنوان پیش شرط خرید بوده و نیز جهت دستیابی صنایع داخلی به محصولات گیاهان دارویی با کیفیت بالا و سالم، اولین قدم در تولید تدوین این استاندارد در کشور می باشد. قدم بعدی در این فرآیند ایجاد دانش فنی می باشد که بر عهده دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی است.
دانش فنی کشت، داشت، برداشت و فرآوری اولیه گیاهان صنعتی مهم به خصوص گیاهان مختص ایران که دارای بازار جهانی می باشند مانند زعفران، زیره، گل محمدی، ترخون و … .
ایجاد مواد اولیه مناسب تکثیر که دارای عملکرد و مواد موثره بالا باشند استفاده از ارقام اصلاح شده با عملکرد و مقدار بالای مواد موثره در فرآیند تولید بسیار مهم می باشد لذا در شرایط اولیه ورود بذرهای اصلاح شده و بررسی سازگاری آنها و در قدم دوم آزادسازی ارقام در کشور و ایجاد شرکت های تولید بذر و اندام تکثیری این گیاهان بسیار مهم می باشد.
جهت کاهش هزینه های تولید و دستیابی به محصولاتی با کیفیت بالا و جهت افزایش قدرت رقابت در بازار، مکانیزاسیون مزارع گیاهان دارویی چه در زمینه ماشینه ی کشت و برداشت و چه در زمینه ماشین های فرآوری پس از برداشت بسیار مهم می باشد.
تولیدکنندگان و کشاورزان مهمترین بخش در صنعت گیاهان دارویی می باشند. با توجه به اینکه گیاهان دارویی اکثرا به عنوان گیاهان جدید در سیستم های زراعی مطرح می باشند، تولید کنندگان هیچگونه اطلاعات فنی در زمینه کشت و تولید این گیاهان نداشته و قبول ریسک تولید برای آنها سخت می باشد. لذا از طریق آموزش و نیز ایجاد مزارع آموزشی می توان به انتقال دانش فنی از سطوح بالاتر به پایین تر اقدام نمود.
بسیاری از گونه های وحشی کشور دارای ترکیبات ارزشمند دارویی می باشند.اما جهت ورود این گونه ها به چرخه تولید و استفاده صنایع از آنها نیاز به سرمایه گذاری تحقیقاتی بیشتر و نیز انجام فعالیت هایی جهت معرفی می باشند. برخی از فعالیت های مورد نیاز شامل:
یکی از مسایل مهم در زمینه تولید گیاهان دارویی، اطمینان از سلامت مواد تولید شده و نیز کیفیت آنها می باشد. یکی از مشکلات کشور فقدان آزمایشگاه های آکرودیته کنترل محصولات مطابق با استانداردهای بین المللی می باشد که در نتیجه امکان تایید کیفیت محصول را سخت می نماید. برخی پیشنهادات جهت رفع چالش های موجود:
آموزش و تحقیق آموزش و تحقیق در زمینه گیاهان دارویی از اهمیت بالایی برخوردار است. تحقیق در راستای توسعه دانش فنی و انتقال این دانش از بخش دانشگاهی به سطوح پایین دست بسیار مهم است تا منجر به تولید اقتصادی گیاهان دارویی با حداکثر کیفیت شود.
صنعت
صادرات و بازرگانی خارجی
همکاری ستاد و نیز دفتر توسعه صادرات با اتاق بازرگانی کشورهای عمده در تولید، فرآوری و بازار (گیاهان دارویی شبکه خبری گیاهان دارویی، 21 آبان 1393). |
|
